Otomatik Portakal Stili Sistem Eleştirisi Yapan Sinemalar

Otomatik Portakal, 1950’lerde İngiltere’de çatışma içinde olan iki çetenin kıssasından esinlenen Anthony Burgess tarafından yazılmış bir roman. Yazıldığı tarihe nazaran epeyce sert bir kitap olan Otomatik Portakal, Stanley Kubrick’in yorumlamasıyla günümüzde hala kült sinemalar ortasında.

Dili ve mizacı ile sert bir yapısı olan sinema, izleyicilerin bir kısmı dehşete sürüklerken, bu izleyenlerin bir kısmı da Kubrick’in çalışmalarına büyük hayranlık duymasıyla kült bir üretime dönüştü. Stanley Kubrick ve Malcolm McDowell’ın oluşturduğu sinema tarihindeki tartışmasız en unutulmaz ve ikonik makus karakteri olan Alex DeLarge, sinemanın ana karakteri. Hollywood ve ana akımda ana karakterler sevilen kahramanlarken, durum Otomatik Portakal’da tam zıddı.

Seyircilerin ekranda neredeyse daha evvel görmedikleri bir biçimde eleştirel bir imal izlemeleri, sinemanın yayınlandığı periyoda nazaran epey sıradışı bir tecrübeydi. Sistemin beşerler ve kitleler üzerindeki baskısının ve denetiminin eleştirildiği Otomatik Portakal, izleyicilerin ahlaki ideolojiler hakkında düşünmelerini sağlıyor.

Birçok süper sinemaya imza atmış Stanley Kubrick üzere Quentin Tarantino, David Fincher ve Oliver Stone üzere başarılı direktörler de Otomatik Portakal üzere sıra dışı sinemalar yarattılar. Biz de sizler için Otomatik Portakal kadar acımasız, eleştirel ve olağandışı bu sinemaları listeledik.

Otomatik Portakal Üslubu Sistem Eleştirisi Yapan Filmler

• 1984
• Equilibrium
• Equals
• V For Vandetta
• Guguk Kuşu
• The Purge
• Gattaca
• Wall-E
• Snowpiercer
• Never Let Me Go
• District 9
• Lobster

Son vakitlerde ismi sıkça anılan eser: 1984

• Yıl: 1984
• IMDb puanı: 7,1
• Yönetmen: Michael Radford
• Oyuncular: John Hurt, Richard Burton, Suzanna Hamilton

Ünlü muharrir George Orwell’ın tıpkı isimli kitabından esinlenerek çekilen sinema, neredeyse romanı kadar fecî ve iç karartıcı. Dünyanın rastgele bir yerinde, ortaya çıkma potansiyeli olan totaliter eğilimleri hayli başarılı bir formda tasvir eden sinema, vaktinin en etkileyici sinemalarından biri. Devlet idarelerinin baskısının insan üzerindeki tesirlerini rahatça görebildiğimiz 1984, epey güçlü bir oyuncu takımına sahip. Bilgi kirliliğinin ve konuşulan denetimli lisanın insanları ne kadar etkilediğini izlediğimiz sinema bize birçok alt metin sunuyor.

Matrix’in gölgesinde kalsa da sevenlerinin göz atması gereken Equilibrium

• Yıl: 2002
• IMDb puanı: 7,4
• Yönetmen: Kurt Wimmer
• Oyuncular: Christian Bale, Sean Bean, Emily Watson

Equilibrium, totaliter bir diktatörlüğe karşı insani eleştirel düşünme ve konuşma özgürlüğü tehdidini bahis alan bir sinema. Kurt Wimmer, bu bildirileri bilim kurgu ve aksiyon katmanları altında ince bir biçimde işlemiş.

Film, insanların birbirlerini yok etmelerine neden olan çok niyet özgürlüğünün neden olduğu III.Dünya Savaşı sonrası bir vakitte geçiyor. Bu türlü bir sorunun bir daha ortaya çıkmasını engellemek için, sinemadaki beşerler hisleri hissetme yeteneğini azaltan Prozium isimli bir ilaç kullanıyor. Kendilerinden daha büyük bir gücün altında ezilerek hislerini yaşayamayan insanların ve buna karşı çıkan birkaç kişinin kıssasını izlediğimiz Equilibrium, fikir özgürlüğünün kısıtlanması halinde yaşanabilecekleri özetliyor.

Duyguların adeta yasaklandığı bir toplum: Equals

• Yıl: 2015
• IMDb puanı: 6,1
• Yönetmen: Drake Doremus
• Oyuncular: Nicholas Hoult, Kristen Stewart, Vernetta Lopez

George Orwell’ın ünlü romanı 1984’ün çağdaş sinematik muadili olarak görünen Equals, distopik bir toplumu anlatıyor. Equilibrium üzere, hislerin adeta yasaklandığı bir toplumda, Kolektif isimli bir kuruluş, 1984’teki Big Brother üzere insanların davranışlarını ve aksiyonlarını izliyor. Yeniden insanların hislerinin ve niyetlerinin bastırılması olasılığında yaşanabilecekleri izlediğimiz Equals, duygusuz ve maddelere itaat eden robotlaşmış insanların öyküsünü anlatıyor.

5 Kasım’ı unutmayın: V For Vendetta

• Yıl: 2005
• IMDb puanı: 8,2
• Yönetmen: James McTeigue
• Oyuncular: Hugo Weaving, Natalie Portman, Rupert Graves

2005 yılında piyasaya sürülen sinema, 2020’de ölümcül bir virüsün dünyanın birçoklarını yok etmesinden sonra virüsün Britanya’ya girişini bahis alıyor. Hükümet tarafından dayatılan çok kısıtlama ve baskıcı idareye parmak basan V for Vendetta, buyrukların verildiği ekranlarıyla 1984’e göndermeler yapıyor. Sinema, hükümet rejimleri ve diktatörlükle nasıl savaşılacağı konusunda izleyicinin başında birçok soru uyandırıyor.

Bir akıl hastanesi üzerinden koca dünyayı tımarhaneye benzetmek: Guguk Kuşu

• Yıl: 1975
• IMDb puanı: 8,7
• Yönetmen: Milos Forman
• Oyuncular: Jack Nicholson, Louise Fletcher, Michael Berryman

Bilerek ve isteyerek bir akıl hastanesine yatmak isteyen McMurphy’nin öyküsünü ve çok daha fazlasını izlediğimiz Guguk Kuşu, kült sinema denince akla gelen birinci sinemalardan biri. Toplumsal bir tenkitten çok insanın tabiatını ele alan sinema, mecnunluk, ahenk, kötülük ve mevt temalarını bahis alıyor. Tekrar öbür sinemalarda olduğu üzere otoriteye karşı bir başkaldırı da barındıran Guguk Kuşu, meczupluk ve akıl sıhhati ortasındaki çelişkiyi de işliyor. Akıl hastanesindeki hastaların otoriteyi sorgulamalarını sağlayan aksiyonlar da içeren sinema, seyircileri de düşündürüyor.

Sıra dışı ve kolay: The Purge

• Yıl: 2013
• IMDb puanı: 5,7
• Yönetmen: James DeMonaco
• Oyuncular: Ethan Hawke, Lena Headey, Max Burkholder

The Purge, ülke genelinde hükümetin tüm kabahatleri bir gece için yasal hale getiren bir geleneği uygulandığı alternatif bir gerçeklikte geçiyor. Hiçbir acil servis hizmetinin kullanılamadığı bu gecede, herkes istediği hatası işleyebiliyor. Otorite baskısı olmadığı takdirde insanların tabiatı gereği ya da değil, neler yapabileceklerini gösteren sinemada, şiddet ve insan doğasu önemli formda eleştiriliyor.

Bilim kurgu çeşidinin en çok iz bırakan üretimlerinden Gattaca:

• Yıl: 1997
• IMDb puanı: 7,8
• Yönetmen: Andrew Niccol
• Oyuncular: Ethan Hawke, Uma Thurman, Jude Law

1997’de çekilen Gattaca, neredeyse tüm çocukların laboratuvarda yaratıldığı ve rastgele bir zihinsel ya da fizikî “kusuru” önlemek için genetik olarak değiştirildiği yakın bir gelecekte geçiyor. Ethan Hawke’ın canlandırdığı Vincent karakteri ise genetiğiyle rastgele bir halde oynanmamış en son insan. Meslek hayallerine ulaşabilmek için bir bilim beşerinin yardımını isteyen Vincent’ın öyküsünü izlediğimiz Gattaca, renk doygunluğundan, ses dizaynına kadar epeyce etkileyici bir sinema. İnsan tabiatı, yabancılaşma ve aynılaşma mevzularını eleştiren Gattaca kusursuz bir yapım.

Çocuk sineması değildir: WALL-E

• Yıl: 2014-2017
• IMDb puanı: 8,4
• Yönetmen: Andrew Stanton
• Oyuncular: Ben Burtt, Elissa Knight, Jeff Garlin

İnanılmaz tatlı görselleri ve karakterleriyle sıradan bir animasyon sineması üzere duran Wall-E’nin toplumsal tenkit stilinde da bir okuması var. Sinemada, yakın bir gelecekte insanlık dünyayı çöplerle dolu bir gezegen haline getiriyor ve uzayda yaşamaya başlıyor. Uzay aracındaki beşerler hareketsiz, kilolu ve televizyon ekranlarına bağlı bir formda yalnızca fast food yiyerek yaşıyorlar. Böylesine kolaylıklar sağlayan imkanlarla ve yüksek teknolojilerle çevrilmiş beşerler aslında ne olup bittiğini anlamayacak halde hayatlarını geçiriyorlar. Sinemanın tatlı ana karakteri ise insanların en makus alışkanlıklarına tam manasıyla teslim oldukları bir vakitte, insanlığa aslında mukadderatlarının bu olmadığını gösteriyor.

Metaforlar ile dolu olan Snowpiercer:

• Yıl: 2013
• IMDb puanı: 7,1
• Yönetmen: Bong Joon Ho
• Oyuncular: Chris Evans, Jamie Bell, Tilda Swinton

Snowpiercer da yeniden dünyaya beşerler tarafından verilen zararın işlendiği bir başka sinema. Sinema, global ısınmayı ortadan kaldırmaya yönelik başarısız bir deneyin dünyanın donmasına yol açmasından sonra insanların daima hareket etmek zorunda olan bir trende yaşamalarını mevzu alıyor. Sınıf ayrımı ve sınıf ayrımının her iki taraftaki tesirlerini izleyebileceğimiz sinemada zenginler ön vagonlarda, yoksullar ise art vagonlarda yaşıyorlar. Yaşanan olaylardan sonra çıkan isyan ve sonrasındaki savaş, keskin bir halde bölünmüş bir sınıf sisteminin olumsuz tesirlerine dikkat çekiyor.

Göründüğü kadar saf olmayan sinema: Never Let Me Go

• Yıl: 2010
• IMDb puanı: 7,1
• Yönetmen: Mark Romanek
• Oyuncular: Keira Knightley, Carey Mulligan, Andrew Garfield

Kazuo Ishiguro’nun bir romanından uyarlanan Never Let Me Go, bir İngiliz yatılı okulunda dertsiz bir hayatla büyüyen bir küme genci anlatıyor. Doğal atmosferi ve başarılı oyuncu takımıyla gerçekçi bir hava sunan Never Let Me Go, göründüğü kadar temiz bir sinema değil. Gençlerin, aslında mecburî organ bağışçıları olarak yetiştiklerini öğrenmeleriyle işlerin değiştiği sinema, aşk, ilgiler, aile ve vefatla ilgili sorularla baş başa bırakıyor izleyicisini. Never Let Me Go, kimin yaşayıp kimin öleceğine karar veren otorite ile vefatın kaçınılmazlığına ait karanlık hatırlatmalara yer veriyor.

Peki ya ırkçılığı insanlara değil de uzaylılara yapsaydık? District 9:

• Yıl: 2009
• IMDb puanı: 7,9
• Yönetmen: Neill Blomkamp
• Oyuncular: Sharlto Copley, David James, Jason Cope

Tanıdık olmayan bir yerde tanıdık olmayan bir mercekle çekilen District 9, üst seviye bir aksiyon sineması. Uzaydan gelen berbat uzaylıların Güney Afrika’yı işgal etmelerini anlatan sinemada uzaylılar bir gecekondu mahallesine gönderiliyor. Amerika ve Avrupa ülkelerinin Afrika’da yaptıklarına göndermeler içeren sinema her ne kadar çok başarılı bir bilim kurgu olmasa da politik hiciv için epey yeterli bir kurgu. İlerici liberal siyasetçilerin, konutlarına dönemeyen uzaylıları, kabahatin yasak olduğu bir gecekondu mahallesinde yaşamalarına müsaade verdikleri sinema, birçok taraftan ırkçılık, sınıf ayrılığı ve ayrımcılık üzerine göndermeler yapıyor.

Kadın erkek ilgileri üzerinden şahane bir anlatım… The Lobster:

• Yıl: 2015
• IMDb puanı: 7,2
• Yönetmen: Yorgos Lanthimos
• Oyuncular: Colin Farrell, Rachel Weisz, Jessica Barden

Lobster, bekar olmanını hata olduğu bir distopik dünyada geçiyor. Tüm eleştirel sinemalar üzere The Lobster da rahatsız edici derecede gerçekçi. Bekar insanların yeni bir partner bulmak için 45 günü var, şayet bulamazsa seçeceği bir hayvana dönüşecek. Sinemanın vermeye çalıştığı ileti ise epey kolay. Bekar beşerler resmi muhafazayı hak etmiyor. Otorite kişinin evlenip çocuk yapmasını istiyorsa, bireyler de bunu yapmak zorunda, yoksa bir hayvana dönüşebilirler.

Otomatik Portakal gibisi sistem ve toplum eleştirisi yapan sinemalar yazımızın sonuna geldik. Sizlerin de aklına öteki sinema gelirse yorumlarda belirtebilirsiniz.