İşletim Sistemi Nedir? İşte 8 Yerli İşletim Sistemi

İşletim sistemi nedir? Bu sorudan evvel bilgisayarı kısaca bilmeliyiz. Bilgisayar donanım ve yazılımın kusursuz birleşimi ile ortaya çıkan bir elektronik aygıttır. Elimize alabildiğimiz somut eserler olan donanımlar, aslında tek başlarına pek işe yaramazlar. Onların birbirleriyle uyumlu ve tam performanslı çalışmasını sağlayan yazılımlarıdır. Programlama lisanları ile yazılan yazılımlar, donanımları çalıştırır pekala yazılımları ne çalıştırır? Olağan ki işletim sistemi. 

Yazılımların çalışma mantığında bir cins kaynak arama vardır ve işletim sistemi de bu kaynakların en ülkü formda paylaştırılmasına imkan tanır. Aşikâr kurallar dahilinde yazılımların donanımlarla, kullanıcıların da hem donanım hem de yazılımlarla irtibatını sağlarlar.

Üstte da anlayacağınız üzere işletim sistemi hem kullanıcı ile bilgisayar ortasındaki köprü misyonunu üstlenir hem de donanım ve yazılımların hareketlerini yönetir. Diyebilirsiniz bu işletim sistemi de yazılım, nasıl oluyor da bilgisayarı yönetiyor diye. İşletim sisteminin kodları, olağan yazılımlardan çok farklı algoritmayla çalışır.

İşletim sistemi algoritmaları, öbür yazılımlara nazaran donanımlara direkt erişim yetkisi vardır. Olağan yazılımlar bilgisayarda ‘’kullanıcı modu’’ (User mode) ile dolaşırken işletim sistemi ‘’yönetici modu’’ (Supervisor mode) ile dolaşır. Bu çekirdek mod da işletim sistemine tam yetki sağlar. Mesela işlemciler muhtaçlığı olan yazılım kodları için işletim sistemine ileti gönderir. İşletim sistemi de gereken yazılımı işlemciye yönlendirir.

İşletim sistemi nasıl çalışır?

İşletim sistemi yönetici modda çalıştığı için bilgisayardaki tüm yazılımlara hükmederek onları yönlendirir. Bu hükmetmek iki türlü olur. Kaynak idaresi (Resource management) ve kodların soyutlandığı katman. (Operating system abstraction layer)

Kaynak idaresi: İşletim sistemine aslında en çok burada iş düşüyor. Donanımlar ortası kaynak tüketimi denetim edilirken birebir vakitte kaynakların en verimli kullanılması için çalışma yapılıyor. Örnek verecek olursak diyelim ki ekran kartı ve işlemci birebir anda yazılım takviyesi isteği bildirdiler. İşletim sistemi çabucak tahlil yaparak makûs durumda olan donanım hangisi ise evvel onun isteğini cevaplıyor.

Kodların soyutlandığı katman: Bu katman aslında biz kullanıcıları etkileyen katman. Bilgisayar lisanından anlayamayacağımız için işletim sistemi kodları soyutlayarak ekrana o denli yansıtıyor. Yani örneklendirecek olursak GTA 5’i indirdik ve açılması için tıkladık. Bu müddet zarfında art planda binlerce kod çalışırken biz yalnızca oyunun açılma ekranını görüyoruz. 

İşletim sistemi o an donanım kesimlerinin isteklerine yazılımsal yanıt verirken bize de soyutlanmış kodlardan özel bir katman oluşturarak bekleme ekranını gösteriyor. Böylece hem kaynak idaresini hem de soyutlandırılmış katmanı yaparak birebir anda iki güçlü vazifesi yerine getirmiş oluyor.

Birinci işletim sistemi ne vakit geliştirildi? Size 55 yıl evvel desek…

Evet, yanlış okumadınız. Birinci işletim sistemi bundan tam 55 yıl evvel yani 1964 yılında IBM tarafından üretildi. Resmi ismiyle IBM System/360 Operating System olan işletim sistemi, ticari bilgisayarların muhtaçlığı doğrultusunda üretilmişti. O yıllarda bir işletim sisteminin üretilmiş olması o denli zordu ki IBM, bu işletim sistemi için uyumlu farklı donanımsal kesimler da üretmek zorunda kalmıştı. O vakitlerin bilgisayarları bu sistemi çalıştıramıyordu.

IBM, bu işletim sistemi için bir tanesi NASA için özel üretim olmak üzere toplamda on dört model üretip piyasaya sürdü. Satış rekorları kıran işletim sistemli bilgisayarlar, sekiz tane 16 bitlik sabit diske sahipti. Bilhassa büyük şirketlerin siparişlerine yetişemeyen IBM ilerleyen yıllarda System/360 Operating System’in 30, 40, 50, 60, 62 ve 70 olmak üzere toplam 6 farklı versiyonunu geliştirerek piyasaya sürdü.

IBM System/360’ın teknik özellikleri:

• 8-bit bayt genişliği
• Kendisini adresleyebilen bayt özelliği
• 32-bit kalitesinde sözcükler
• İki süreci tamamlayan arimetrik özelliği
• Mikro kod dayanağı sayesinde ticaret bilgisayarı olarak kullanılabilmesi
• IBM Akış Noktası Yapısı (IEEE754-1985)
• EBCDIC özelliklerin sıralanması
• 16 adet 32-bit sabit disk
• 64-bit programlama dayanağı sunan işlemci
• Yazıcı ve kart okuyucu takviyesi sağlayan art panel
• Yazılabilir 8-bit kod takviyesi

IBM System/360’ın sahip olduğu teknik özellikler o vakitler ihtilal niteliğindeydi. Tahminen şu anda okuyunca bunlar mı ihtilal yapmış diyebilirsiniz lakin bu sistem o vakitlerin üstün bilgisayarı idi. Aşağıdaki unsurlar birinci sürümü özelliklerine aittir.

Biliyoruz birçok terimi anlamadınız bile lakin anlayamadığımız bu bilgisayar o vakitler NASA tarafından kullanılıyordu. IBM’nin 360 işletim sistemi gelişmiş özellikleriyle teknolojiye istikamet verdi.
IBM 360 işletim sistemi kısa geçmişi

Birinci başta orta ölçekli bilgisayarlar için üretilen işletim sistemi 360 (OS360) piyasadaki hiçbir bilgisayarda çalışmayınca yerine düşük versiyonu ‘’Temel İşletim Sistemi 360’’ (BOS360) geçmiştir. Sonradan IBM tarafından üretilen bilgisayarlarla tekrar piyasaya sunulan IBM 360, sonradan aldığı güncellemeler ile teyp sürece ve disk sürece sistemi yetisi kazanmıştır.

Günümüzün en çok kullanılan işletim sistemleri hangileri?

Bildiğiniz üzere günümüzde hem taşınabilir hem de bilgisayar olmak üzere onlarca işletim sistemi mevcut. Fakat bunların birçok büsbütün açık kaynak kodlu olan Linux kullanıyorlar. Lakin buna karşın en çok kullanılan işletim sistemi Android olarak gözüküyor.

En çok kullanılan işletim sistemleri:

• Android: %40.39
• Windows: %35.01
• iOS: %14.13
• OS X: %5.59
• Özel işletim sistemi: %2.75
• Linux: %0.79

Bu liste dışında giyilebilir teknoloji, televizyon ve arabalar için üretilen işletim sistemleri de mevcut. Akıllı saatler için geliştirilen WatchOS da bunlardan birisi. İsviçre merkezli ünlü saat firması tarafından geliştirilen WatchOS, Bluetooth üzere değerli teknik özelliklere sahip. Ayrıyeten akıllı televizyon dayanağı de sunan AmigaOS da çekirdek kodlarındaki yüksek performans takviyesi, epeyce tercih sebebi oluyor. 

Ünlü elektrikli otomobil markası Tesla’nın araçlarında kullandığı ve otomatik pilot takviyesi veren işletim sistemi Tesla Model OS’u ve Apple’ın özel geliştirdiği macOS’u da unutmamak gerek.

Türkiye’de geliştirilen 8 yerli işletim sistemi:

Bilhassa yerli üretimi takip etmeyenlerin hakikat bildiği lakin aslında yanlış olan bir şey var ki yerli işletim sistemine sahip olmamamız. Bu büsbütün yanlış zira ülkemizde bilgisayar mühendislerimiz tarafından geliştirilmiş hayli fazla işletim sistemi var. Bunlardan en tanınan olan TÜBİTAK tarafından geliştirilen ve kamu kurumlarında kullanılan Pardus.

Archman Linux:

Linux tabanlı geliştirilen Archman, istekli yazılımcılar tarafından geliştirilmesinden ötürü durmadan güncellenmektedir. Masaüstü olarak Xfce ve KDE kullanılan Archman Linux, bilhassa öteki yazılımcıların çalışma ortamı olarak kullanılıyor.

Mebis Linux:

Mebis Linux, Ulusal Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen ve Linux altyapısı ile Archman tabanı kullanan yerli işletim sistemidir. Masaüstü olarak Windows’a yakınlığıyla bilinen Cinnamon kullanılıyor. Ayrıca Mebis Linux WPS Office uygulamalarını destekliyor.

Milis Linux:

Çekirdeğinde Linux kullanan Milis (Milli işletim sistemi) Linux, şimdi birinci versiyonuyla yayınlanmış olmasına karşın yazılımcıların tercih ettiği sistem haline geldi. 

Pisi Linux:

2013 tarihinde Pardus ve Pisi Linux tek sistem olarak geliştiriliyordu lakin Pardus ayrılınca Pisi Linux tek başına kaldı. Bir küme istekli yazılımcı tarafından sahiplenilen Pisi Linux, 4 Kasım 2014’de birinci sürümüyle yayınlandı. Pardus’un altyapı değiştirmesine reaksiyon göstereyen yazılımcılar Pisi Linux’u geliştirmeye devam ediyorlar.

GIBUX:

GIBUX, Gelir Yönetimi Başkanlığı tarafından geliştirilen ve birinci kamu kurumlarında kullanılan yerli işletim sistemi özelliğini taşıyor. Projenin bilgileri paylaşılmadığı için hakkında pek bilgi yok. Nisan 2013’de gün yüzüne çıkan GIBUX şu anda 10 bin 182 kamu bilgisayarında ve 102 kamu sunucularında kullanılmakta. Varsayımlara nazaran GIBUX, hazineye Windows lisanslarının iptalinden ötürü 130 milyon TL tasarruf ettirdi.

Turkix:

Mandrake tabanlı Türk ve Azerbaycan Türkü yazılımcılar tarafından geliştirilen Turkix’in birinci sürümünün ismi ‘’Bismillah!’’ olarak tanıtıldı. 31 Mayıs 2004 tarihinde yayınlanan yerli işletim sistemi CD çalıştırma dayanağı de vermekte. En son Aralık 2008’de 10.0 sürümü yayınlanan Turkix’in yeni sürümünün ne vakit geleceği net değil.

Gelecek Linux:

Red Sınır tabanını kullanılarak temelleri 1998 yılında Görkem Çetin tarafından atılan Gelecek Linux, o vakitler birçok üniversite dahil özel şirketler tarafından kullanılmıştı. Yerli işletim sistemi yazmak isteyen Çetin, işi bayağı büyütmüştü.Gelecek Linux o kadar gelişmişti ki sonunda bundan rahatsız olan Windows, yerli işletim sistemimize dava açmıştı. 

Rekabet Heyeti tarafından da soruşturma altına alınan Gelecek Linux, hem açılan mahkemeler hem de devlet tarafından geçirilen soruşturmalara daha fazla dayanamayarak kendini feshetti. Gelecek Linux hala daha yerli işletim sistemleri ortasında en güzel geliştirilen ve para kazandıran sistem olarak liderliğini sürdürüyor.

Pardus:

Birinci versiyonu 27 Mayıs 2005 tarihinde yayınlanan Linux/Debian tabanlı Pardus, TÜBİTAK’a bağlı ULAKBİM tarafından geliştiriliyor. Temelleri 2003 yılında atılan yerli işletim sistemimiz resmi olarak devletimiz tarafından da tanınmış birinci yerli işletim sistemi olma özelliğine sahip. Pardus Topluluk Sürümü ve Pardus Kurumsal olmak üzere iki farklı sürümü bulunan yerli işletim sistemi hala daha faal olarak kullanılıyor.

Pardus şu anda Ulusal Savunma Bakanlığı, Sıhhat Bakanlığı ve Türk Silahlı Kuvvetleri üzere kamu kurumları tarafından kullanılmakta. Yerli işletim sistemi güncellemeler alarak günden güne gelişmeye devam ediyor. Pardus işletim sisteminin idaresini yapmak da hayli kolay olduğu için epey fazla vatandaş tarafından topluluk sürümü kullanılıyor.