Çocuklarımızın Hayatı Truman Show’a mı Dönüşüyor?

Sürekli toplumsal medya hesabınızdan çocuklarınızı paylaşırken gözlerinizde Truman Show canlanıyor mu? Bugün yaptığımız bir paylaşım için yıllar sonra hak ihlalinden dolayı ceza alabilir miyiz? Bazen bir fotoğrafı paylaşırken, cürüm işlediğinizi hissettiğiniz oldu mu? Şayet tüm bu sorulara yanıtınız hayırsa, Sharenting’i hiç duymamış olabilirsiniz.

Aramızdaki izleyememiş arkadaşlarımız için spoiler vermeden özetleyecek olursak; The Truman Show 1998 yılında yayımlanan, Jim Carrey’nin başrolde olduğu ve Truman’ın doğumundan itibaren bütün dünya tarafından televizyonlardan izlenmesini mevzu alan çağdaş tarihimizin birinci Sharenting hareketlerinden biriydi.

Bugün büyük bir çoğunluğumuz, hatta ABD bilgilerine nazaran %95’imiz, Sharenting kavramına teslim olmuş durumdayız. Gelecek ömrümüzü sonsuza kadar etkileyecek; tahminen bilmeyerek tahminen isteyerek ya da sağladığımız maddi – manevi kârlardan dolayı vazgeçemediğimiz Sharenting Dosyası’nı gerisine kadar açıyoruz.

Ben çocuğum, etkileşim aracı değil!

Sharenting kavramı; sharing (paylaşmak) ve parenting (ebeveynlik) sözlerinin birleşimiyle birinci sefer 2010 yılında ortaya atıldı. Sharenting’i söz manası olarak “paylaşılan ebeveynlik” formunda çeviri edebiliriz. Sharenting’i kısaca tanımlayacak olursak; ailelerin 18 yaşından küçük çocuklarına ilişkin bilgi ya da görselleri toplumsal medyada istekleri olmaksızın paylaşmaları ve bunu alışkanlık haline getirmeleridir.

Anne karnında çekilmiş bir ultrason imgesi, şimdi yeni doğmuş bir bebek, 7 yaşındaki taze bir öğrenci ya da ergenlik çağındaki çocuğun Sharenting kavramında farkı yoktur. Çocuğun 18 yaşından küçük olması ve ailesi tarafından zımnilik ihlaline uğramış olması Sharenting için kafidir. Ayrıyeten toplumsal medyada yapılan paylaşımın güzel ya da makus niyetli olması da gerekçesiz bir Sharenting’dir. Yani sempatik bir bebek paylaşımı ya da cici bir kız paylaşımı ile berbat ya da pis bir çocuk paylaşımı ortasında Sharenting bakımından fark bulunmaz. Kısaca, Sharenting’in ismi her daim Sharenting’dir. Güzel ya da makûs poz, hoş ya da nahoş kare farkı bulunmuyor. Ayrıyeten Sharenting, fotoğraf paylaşma olarak sonlandırılmıyor. Çocuklara ilişkin video/ses kayıtları yahut pozisyon paylaşımları da Sharenting sonlarına girmektedir. Tekrar çocuklara ilişkin haber paylaşımları da Sharenting olarak belirtilmektedir.

Sharenting’in çocuklar üzerindeki olumsuz etkileri

Ebeveynler; çocuklarıyla ortak ya da çocuğa özel toplumsal medya hesapları açıp burada paylaşım yapıyorlar. Tüm bu hesap ve paylaşımlar, çocuğun rızası dışında bir dijital ayak izi bırakmasına sebep olmaktadır. Bu dijital kimlik gelecekte çocuğun her an karşısına çıkabilmektedir. Ayrıyeten burada çocuğa oluşturulan sanal kimlik; çocuğun ileride bürünmek zorunda kalacağı kendisine ilişkin olmayan bir kimlik de olabilir. Bu da çocuğun şahsî ve ruhsal gelişimini önemli oranda etkilemektedir.

Kirlenmiş zihinlere sahip pedefoliler, bilhassa toplumsal medya platformlarını aracı olarak kullanmaktadır. Yasa dışı birden fazla pedefoli platformlarında, öteki toplumsal medya hesaplarında herkese açık formda paylaşılmış çocuk fotoğrafları paylaşılmaktadır. Bu mevzuda ailelerin önlemli olmasında büyük yarar var. Yalnızca bu sebeple bile ebeveynlerin yapacakları paylaşımlarda iki sefer düşünmeleri tavsiye edilmektedir.

Babalar Sharenting konusunda annelere nazaran daha hassas

London School of Economics and Political Science (LSE)’da misyonlu Toplumsal Psikoloji Profesör’ü Sonia Livingstone ve takımının yaptığı bir araştırmaya nazaran; ayda en az 1 defa toplumsal medya kullanan ebeveynlerin %75’i en az 1 kez çocukları ile ilgili paylaşımlarda bulunuyor. Bu oran, her geçen yıl daha da yükselmektedir. Her ne kadar yapılan araştırmada anne ve babaların karşılıkları ebeveyn çatısı altında birleştirilse de; annelerin daha çok Sharenting yaptığı; babaların ise Sharenting’e daha aralıklı baktığı gözlemlenmiştir. Ayrıyeten çocuğunu toplumsal medyada paylaşan annelerin yalnızca %1,2’si bunun bir cürüm ögesi olabileceğini düşünüyor.

Gösteriş için mi Sharenting yapıyoruz?

Sharenting’in temelinde ebeveynlerin verdiği karşılıklara nazaran birden fazla sebep yatmaktadır. Ebeveynlere nazaran Sharenting’in en temel sebebi; ailelerin akrabalarla ve yakın etrafı ile irtibatta kalma gereksinimidir. Başka münasebetler ise etraf baskısı ile toplumsal iştirak, gösteriş, övünme, imrenme, teknolojiye kolay erişim ve dışarıya âlâ aile imajı vermek üzere münasebetlerdir.

Ülkemizin en tanınan Sharenting’i: Kızının birinci regl gününü paylaşan anne

Ülkemizde, 2021’in şimdi başlarında oyuncu Ceyda Düvenci’nin yaptığı bir paylaşım birçok tartışmaya yol açmıştı. Düvenci, kızının birinci regl gününü Instagram üzerinden paylaşmış ve birtakım bölümlerce “reşit olmayan kızının özel hayatının kapalılığını ihlal ettiği” gerekçesiyle topa tutulmuştu. Bunun aksini savunan bir kesim de vardı. Biz bu tartışmaya girmeden; bu hususun çok uygun bir Sharenting örneği olduğunu hatırlatalım. Zira ortada hem reşit olmayan bir çocuk var, hem bu çocuğun görseli var hem de bu çocuğun özel hayatına dair paylaşılmış bir bilgi var. Şayet isterse bu genç kız annesine dava açabilir ve emsal davalardan dolayı rahatlıkla davasını kazanabilir.

Sharenting için çocuğun dava açmasına gerek yok

2017 yılında İstanbul’da bir baba; boşandığı eşinin toplumsal medyada daima çocuklarının fotoğraflarını paylaştığı gerekçesiyle eşine dava açmış ve davayı kazanmıştır. Mahkeme, anneye çocuklarının fotoğraflarını paylaşmasını yasaklarken; mevcut paylaşımları da silmesini istemiştir. Ayrıyeten velayeti annede bulunan üç çocuğun velayeti babaya verilmiştir.

Çocuk, yaşı gereği yıllar sonra bile dava açılabiliyor

2016 yılında Avusturyalı bir bayan, çocukken ailesinin Facebook’da kendisine ilişkin birçok fotoğrafı paylaştığı ve paylaşmaya da devam ettiğini; bu fotoğrafların çoğunun özel hayatına ilişkin olduğu ve bu durumdan rahatsız olduğu için mahkemeye şikayette bulundu. Mahkeme bayanı haklı buldu ve paylaşımların kaldırılmasına karar verdi.

Sharenting yalnızca anne-babaya mahsus değil

Hollanda’da ise yaşlı bir teyzemiz; torunlarını çok seviyor olacak ki toplumsal medya hesabı açıp bu hesaplardan torunlarını paylaşmış. Bu durumdan rahatsız olan teyzemizin çocukları ve torunları; mahkeme kararı ile tüm bu paylaşımları kaldırtmış ve teyzemizin torunlarıyla ilgili yeni paylaşımlar yapmasını yasaklamıştır. Olağan teyzemiz bu yasağa ne kadar uyar onu bilemiyoruz.

Çocuklar dava açmak için 18 yaşını beklemek zorunda değil

2018 yılında İtalya’da; 16 yaşındaki oğlunun fotoğraflarını toplumsal medyada paylaşan anneye oğlu tarafından dava açılmış ve davayı açan oğlu mahkeme tarafından haklı bulunarak anneye ceza verilmişti. Ceza olarak tekrar başka davalarda olduğu üzere paylaşımları kaldırma, yeni paylaşım yapmama ve yapması halinde para cezası ile birlikte yeni yaptırımlar verileceği de belirtilmiştir. Ebeveynlerin çocuklara ilişkin toplumsal medya paylaşımları hakkındaki davalarda mahkemeler bugüne kadar çocukları haklı görmüş ve çocukların faydasına kararlar vermiştir.

Biz neler yapabiliriz?

Her şey bizimle başlıyor. Öncelikle bizler ebeveyn olarak çocuklarımızı toplumsal medyadan ve toplumsal medya paylaşımlarımızdan korumalıyız. Elbette her şey bizimle çözülmüyor. Öbür çocuklar için de ihbar ve şikayet hakkımızı kullanabiliriz. Doç. Dr. Veysi Çeri; Instagram ve Youtube üzere mecralarda çocuk imajları üzerinden para kazanan ebeveynler için: “Ha çocuğunuzu sokakta dilendirmişsiniz, ha bunu yapmışsınız fark yok” derken, bu çeşit istismarları Aile ve Toplumsal Siyasetler Bakanlığı’na ihbar edebileceğimizi de bizlere hatırlatmış oluyor.

Ayrıca dünya genelinde Sharenting konusunda şuurlu beşerler tarafından StopSharenting isminde bir hareket başlatıldı. Bu hareketle birlikte daha şuurlu ebeveynler ve daha inançlı bir toplum hedefleniyor. StopSharenting hareketini takip edip dayanak olabilirsiniz. StopSharenting ile ilgili UNICEF’in Norveç’te yayımladığı bir reklam sineması hayli ilgi görmüştü. Aslında bu reklam bile tek başına birçok şeyi açıklıyor.

Sizler de artık toplumsal medya hesaplarınızda bir gönderi paylaşırken umuyoruz ki iki defa düşüneceksiniz, natürel ki çocuğunuzun hayatı Truman Show’a dönüşsün istemiyorsanız…

*Özel Teşekkür; Dr. Şule BAŞTEMUR, Doç. Dr. Veysi ÇERİ, Doç. Dr. Selim GÜNÜÇ, Müjgan HALİS, Tuba YILDIZ

**Thanks for your contribution Professor Sonia LIVINGSTONE