Bayana şiddetin bir başka yüzü: Bayan sünneti nedir?

Erkeklere uygulanan sünnet süreci, gerekli olup olmaması ve ‘erkeklik’ algısıyla ilişkilendirilmesiyle büyük bir tartışma konusu olsa da, dünya genelinde farklı sebeplerle epey yaygın yapılan ve birçok vakit da büyük sıhhat komplikasyonlarına yol açmayan bir süreç. Genelde Müslüman bölümlerce uygulandığı bilinse de, Müslüman olmayan toplumlarda da sık sık erkek sünnet sürecine rastlamak mümkündür.

Peki ya size birtakım topluluklarda kadınların da sünnet edildiğini söylesek? Gelin bayan sünnetinin ne olduğuna ve sonuçlarına birlikte bakalım.

Kadın sünneti nedir?

Özünde cinsel bir sakatlama olan bayan sünneti ya da bir başka adıyla bayan genital mutilasyonu (KGM yahut FGM); dış genital bölgenin bir kısmının ya da tamamının kesilmesiyle gerçekleştiriliyor. Afrika ülkeleri başta olmak üzere en az 28 ülkede, dünyanın pek çok farklı bölgesinde uygulanan bayan sünneti, bilimsel ve tıbbi hiçbir münasebeti olmadığı halde dini yahut kültürel temellere dayandırılarak ‘kadınlık’ algısı ve genç kızları ‘evliliğe’ hazırlamak ismi altında yapılıyor. Buna ek olarak, yanlış bir şekilde genital hijyeni arttırdığı savunulan bayan sünnetini uygulayan toplumlarda bu sürecin yapılması gerektiğine inanılıyor; sünnet olmayanların “pis” ve “değersiz” olduğu üzere bir algı yaratılarak da bayan ve kızlar psikolojik olarak bu sürece zorlanıyor.

Nasıl erkek sünneti adamlığa geçiş olarak görülüyorsa, bayan sünneti de genç kızların kadınlığa geçişi ve ekseriyetle uygulandığı kişinin isteği dışında gerçekleştirildiği için de kadın şiddeti ve çocuk istismarının bir çeşidi olarak görülüyor. Yani aslında toplumdan dışlanma korkusu, erkeğin duyduğu cinsel hazzı arttırma ve her ne kadar hiçbir alakası olmasa da genital hijyeni sağlamak üzere münasebetlerin gerisine saklanarak yapılan bu sürecin tek amacı, bayanları şimdi küçük bir çocukken genital olarak sakat bırakarak ergenlik periyoduna girdikten sonra rastgele bir cinsel dürtü ve haz duymalarını engelleyip, evlenene kadar bakire kalmalarını sağlamak.

‘Sünnetçi’ olarak isimlendirilen ve deneyimleri haricinde hiçbir tıbbi veya anatomik bilgisi olmayan yaşlı bayanlar tarafından, çoğunlukla steril olmayan ortamlarda anestezisiz bir biçimde uygulanan bu travmatik süreç, verdiği dayanması imkansız acıya ek olarak kalıcı sıhhat problemlerine hatta ölümlere bile yol açabiliyor. Bütün bunlara karşın bayan sünneti, uygulandığı toplumlarda kültürlerinin ve etnik kimliklerinin bir kesimi ve dini bir zorunluluk olarak görülüyor. Birleşmiş Milletler’in varsayımına nazaran, bugüne kadar 200 milyon ya da daha fazla bayan ve kız çocuğu sünnet edilerek genital sakatlanmaya maruz kalmış bulunmakta. Diğer bir deyişle; her 20 bayan ve kız çocuğundan biri bu sürece tabi tutulmuş. Her yıl 3 milyon kadın ise bu tehlikeyle karşı karşıya kalıyor.

Kadın sünneti nasıl uygulanıyor?

İşlemin uygulanacağı kişinin konutunda, steril olmayan şartlar altında, sünnetçinin uygun görmediği durumlarda anestezi uygulanmadan yapılan bayan sünnetinde genelde bıçak, ustura, makas, cam, sertleştirilmiş kaya yahut tırnak kullanılıyor. Evet gerçek okudunuz, bildiğimiz tırnaktan bahsediyoruz. Ugandalı bir hemşireyle yapılan bir röportaja göre bir bıçağın 30 farklı bayanın sünnet işleminde kullanıldığı bile oluyormuş.

Dünya Sıhhat Örgütü (WHO)’ne nazaran bayan genital mutilasyonunun 4 çeşidi vardır. Bunlar şu haldedir:

• Tip 1: Klitoridektomi
• Tip 2: Eksizyon
• Tip 3: İnfibülasyon
• Tip 4

Tik 1: Klitoridektomi

Oldukça hassas bir bölge olan klitorisin dış görünür kısmı ve etrafındaki derinin tamamının ya da bir kısmının kesilmesi sürecidir.

Tip 2: Eksizyon

Labya minora olarak isimlendirilen vajinal iç dudaklarla birlikte klitorisin yeniden tamamı ya da bir kısmının kesilmesi sürecidir. Bu sürece bazen vulva derisinin dış kısmı olan labya majora da dahil edilebilir.

Tip 3: İnfibülasyon

İdrar ve regl kanının çıkabileceği küçük bir delik bırakılarak vajinanın mühürlenmesi sürecidir. Vajinayı çevreleyen dış ve iç dudakların deforme edilip biçiminin bozulmasıyla yapılır. Enfeksiyon riski epey fazla olan bu uygulamada ayrıyeten idrar ve regl kanı için açık bırakılan delik çok küçük olduğundan bazen cinsel ilişki ve doğum için bu deliğin kesilerek genişletilmesi gerekebilir.

Tip 4

Delme, oyma, kazıma ve yakma üzere, medikal bir hedef gütmeden genital bölgeye yapılan başka bütün prosüdürler Tip 4 olarak sayılır.

Kadın sünnetinin sonuçları

İşlemi uygulayanların yetersizliği, sürecin verdiği ziyan ve gerçekleştirildiği sıhhatsiz ortamların da katkısıyla bayan sünneti; aşırı kanama, enfeksiyon ve şok üzere komplikasyonlara yok açarak ölümcül sonuçlar doğurabilir. Süreç sonrası oluşan ağrı, şişlik ve iltihap nedeniyle idrar yapmakta badireler oluşması sonucu idrar yolu enfeksiyonu olabilir. Yara birinci güzelleştikten sonra apse yapıp çok büyük ağrılara sebep olabilir.

Özellikle Tip 3, yani infibülasyonun uzun vadeli sıhhat problemlerine evrilmesi epey olasıdır. Üretral açıklık kapalı yahut çok küçük olduğundan, üstte bahsetmiş olduğumuz idrar yolu enfeksiyonu daima olarak tekrarlayabilir. Yeniden, açıklığın çok küçük olmasıregl akışını engelleyerek üreme yolu enfeksiyonları, doğurganlığın azalması ya da direkt kısırlık üzere büyük çaplı meselelere neden olabilir. Yapılan bir çalışmaya nazaran kuzey Sudan’daki kısırlık olaylarının en az %20 ila 25’inin infibülasyonla alakalı olabileceği iddia edilmekte.

Normal doğumdan evvel deinfibülasyon, yani infibülasyon sürecinin geri alınması süreci yapılmadığı taktirde doğum süreci olağanda olduğundan çok daha zorlaşarak anne ve bebek için ölümcül olabilecek komplikasyonlara sebebiyet verebilir. İnfibülasyon sürecinin uygulandığı ülkelerdeki doğum oranının yüksek olduğunu göz önünde bulundurduğumuzda bu, bir bayanın üreyebildiği yıllar boyunca defalarca kere infibülasyona maruz kaldığı manasına gelir.

Bütün bunlara ek olarak klitoris ve öteki hassas dokuların kesilmesi sonucunda bir bayanın cinsel haz alabilme yetisi azalır. Sünnet edilmiş bayanlar, vajinal açıklığın olağandan daha küçük olması ve sünnet süreci yüzünden oluşan yara dokusunun vajinal elastikiyeti azaltması sebebiyle çok acılı cinsel birliktelikler yaşarlar. Cinsel birliktelik esnasında yırtılma ve çok kanama meydana gelebilir ve birtakım durumlarda infibülüte edilen kadınlık cinsel organları, penetrasyona müsaade vermek için tekrardan açılabilir.

Her ne kadar yapılma sebeplerinden birisi erkelerin cinsel hazzını arttırmak olsa da, bayan sünneti erkeklerin de cinsel birliktelikten aldığı zevki olumsuz olarak etkilemektedir. Eşlerinden en az birisi sünnetli, geri kalanlarının ise sünnetsiz olduğu 300 çok eşli erkek üzerinde yapılan bir araştırmada, bu 300 erkekten 266’sı katiyen sünnetsiz eşlerini tercih ettiklerini belirtirken, 60’ı da sünnetli eşlerinin her doğumla yara dokusu yüzünden vajinal açıklıktaki elastikiyetini biraz daha kaybetmesine bağlı olarak penetrasyon meseleleri yaşadığını ve bu yüzden ikinci bir eşle evlendiklerini söyledi. Koşullar böyleyken, bilhassa de doğurganlık sorunlarının yaşanmasıyla birlikte, evliliklerde meşakkat yaşanması da kaçınılmaz oluyor. Tekrar Sudan’da yürütülen bir araştırmaya nazaran sünnet edilmiş bayanların doğurganlık oranı, olmayanlardan neredeyse 2 kat daha düşük; boşanma oranları ise sünnetsiz kadınlarınkinden 2 kat daha fazla. Özetle, bayan sünnetinin kadının evlenebilirliğini ve doğurganlığını arttırdığı savunulsa da, gerçekte olanlar bunun tam karşıtı.

Kadın sünneti neden hala daha uygulanıyor?

Medikal komplikasyonlar ve neden olduğu öteki her şey göze alındığında direkt olarak herkesin aklına birebir soru geliyor: Kadın sünneti neden hala daha uygulanıyor? Birinci olarak, dini ve kültürel sebepleri de geçersek, mevzu üzerine çok az data olduğu ve olanlar da küçük çaplı çalışmalardan elde edildiği için bu üzere sorunların ne sıklıkla yaşandığı tam olarak bilinemiyor. İkincisi, bayanların büyük bir kısmının sünnet edildiği toplumlarda, bayanların aslında sünnetle alakalı yaşadığı birçok sorun kadınların olağan hayatlarının bir parçasıymış üzere olağan olarak görülüyor ve sünnetle ilişkilendirilmiyor bile. Ve son olarak asıl neden- ki bu tahminen de en önemlisi- bayanların içinde bulundukları sosyal ve ekonomik şartlarda yatmakta.

Kadın sünnetiyle uğraş

Dünya Sıhhat Örgütü, Birleşmiş Milletler (UN), Memleketler arası Af Örgütü (AI) ve daha pek çok kuruluş, sünnet sürecine maruz bırakılan kadınların ruhsal ve bedensel travmalarına dikkat çekerek bu sürecin son bulması için çalışmalara devam etse de, elde edilen son bilgilere nazaran bayan genital mutilasyonunun yasak olduğu İngiltere üzere ülkelerde de yasal olmayan sistemlerle yapılarak arttığı biliniyor.

Şubat ayının 6’sı ise Memleketler arası Bayan Sünnetine Karşı Sıfır Tolerans günü olarak geçiyor.