Karar Verirken İki Kere Düşünün: Tarihin En Makûs 10 Kararı

Hepimiz kusur yaparız; yanılgı yapmak insanlığın doğasında var. Deneyim kazanıp neyin yanlış, neyin yanlışsız olduğunu bizlere öğreten şey de bu yanılgılarımız değil midir esasen? Fakat tarih boyunca yapılmış birtakım yanılgılar var ki tanımı imkansız.

Bu yazımızda, kararı verene “Ne yaptım ben? “ diye sorgulatıp dizlerini dövdüren 10 tarihi hatayı sizler için derledik. Keyifli okumalar!

Bir karar vermeden evvel durup hatırlamanız gereken tarihin en büyük 10 yanılgısı:

• Harry Potter’ı reddeden 12 yayınevi
• Decca Records’ın The Beatles’la muahede yapmayı reddetmesi
• Thalidomide faciası
• Titanik’in batmasına yol açan her şey
• Hindenburg felaketi
• Napolyon’un Rusya’yı işgali
• Hitler’in Rusya’yı işgali
• Truvalıların Truva Atı’nı kabul etmesi
• Donner olayı
• Amerika içki yasağı

Harry Potter’ı reddeden 12 yayınevi

Bir periyodun çocuk ve genç kitlesini tabir yerindeyse ‘büyüleyip’ tesiri altına almış ve bu başarısını 8 filmlik bir seriyle beyaz perdeye de taşımış olan dünyaca ünlü kitap serisi Harry Potter’ın, Bloomsbury yayınevi tarafından kabul edilmeden evvel tam olarak 12 yayınevi tarafından reddedildiğini biliyor muydunuz?

Görünüşe nazaran 26 Temmuz 1997 yılında satışa çıktığı üzere büyük bir muvaffakiyet yakalayan Harry Potter’ın birinci taslağını okuyan ve reddeden 12 yayınevi, serinin böylesine büyük bir tesir yaratıp satış rekorları kıracağını hiç düşünmemiş olsa gerek. Lakin yapıtına olan inancını hiç kaybetmeyen J. K. Rowling’in bu eforu; 400 milyon dolardan fazla kopyası satılan, 67 farklı lisanda çevirisi olan 7 kitap ve gişede rekorlar kıran 8 sinema ile birlikte onu dünyanın birinci milyoner müellifi yaptı. Bu muvaffakiyet, varsayım ediyoruz ki Rowling’le muahede imzalama talihini elinin karşıtıyla iten 12 yayınevini mahvetmiştir.

Decca Records’ın The Beatles’la mutabakat yapmayı reddetmesi

Aramızda bu yazıyı okuyup da The Beatles’ı duymayanımız yoktur diye düşünüyorum. Ne de olsa kendileri; vaktinde konserlerine gelen genç kızların heyecandan kendilerinden geçtikleri, müzik piyasasının altını üstüne getirmiş olan bir küme.

1962 yılında Decca Records‘ta bir yönetici olan Rick Rowe, gitar kümelerinin popülerliğini kaybetmeye başladığı kanaatindeydi. Tıpkı yıl, yıl başı gününde, o vakitler kendilerine the Silver Beatles diyen ve bateride Ringo Starr yerine Pete Best’in olduğu The Beatles, Decca Records’la muahede imzalamak için seçmelere katıldı. Bundan bir ay sonra The Beatles’ın 15 şarkılık seçme kasetlerini duyan Rick Rowe ise pek etkilenmemiş olacak ki, üzerine hiç düşünmeden mutabakat imzalamayı reddetti. Ve bu karar, Rick Rowe’un hayatının en büyük pişmanlığı olacaktı.

Bunun üzerine The Beatles, EMI ile mutabakat imzaladı ve birinci 8 albümlerini Parlaphone etiketi altında yayınladı. Kümenin 1967 yazının sonuna kadar 38 milyon dolar kazandığı kestirim edilmekte ve The Wall Street Journal’a nazaran de 1964 yılında yalnızca Birleşmiş Milletler’de 50 milyon dolarlık The Beatles plağı satılmış.

Tarih 1968 yılını gösterdiğinde ise The Beatles, EMI’den ayrılıp kendi plak şirketleri Apple Records’ı kurdu. Bunun Rick Rowe için çok can yakıcı olduğunu varsayım etmek pek de sıkıntı değil.

Thalidomide faciası

1950’li yıllarda reçetesiz satılan inançlı bir yatıştırıcı olduğu düşünülen Thalidomide, 50’ler ve 60’lar boyunca 46 farklı ülkede gebe bayanların sabah bulantısı tedavisi için kullanıldı; lakin 1961 yılına gelindiğinde ilacın olumsuz tesirleri kendisini göstermeye başlamıştı: Hamileliği boyunca bulantı için Thalidomide kullanan bayanların bebekleri ağır deformasyonlarla doğuyordu. İlacın etkilediği bebekler genelde kısa kol yahut bacak, fokomeli olarak isimlendirilen palet gibisi el ve ayaklarla doğarken; kimileri da oluşumunu sağlıklı bir formda tamamlayamamış göz, kulak, kalp ve başka organ meseleleriyle dünyaya geliyordu. İlacın üretimi durdurulana kadar 100,000 kadar gebe bayanın bu ilacı kullandığı ve bebeklerin %40’ının da hamilelik esnasında ya da doğumdan çok kısa bir müddet sonra öldüğü iddia edilmekte.

Günümüzde Thalidomide, önemli doğum komplikasyonları ve bebek mevt riskine karşın birçok hastalığın tedavisinde kullanılmakta. Bir kan ve kemik iliği kanseri olan multipl miyelom ve cüzzam ile ilişkilendirilen cilt lezyonlarının tedavisi için kullanımı onaylanan Thalidomide’in öbür kanser çeşitleri, HIV ile alakalı komplikasyonların yanı sıra lupus ve Chorn üzere bağışıklık hastalıklarının tedavisinde kullanılabilme potansiyeli için yapılan araştırmalar da hala devam etmekte.

Titanik’in batmasına yol açan her şey

James Cameron sağ olsun, “Tanrı bile batıramaz “ denilen devasa yolcu gemisi Titanik’in öyküsünü çabucak hemen herkes bilir.

Bundan bir asır evvel Titanik, Kuzey Atlantik’te yapacağı birinci seyahatine yelken açtı; lakin kimse bunun, beraberinde 1,500 yolcu ve mürettebatı da okyanusun derinliklerine sürükleyecek Titanik’in son seyahati olacağını iddia etmiyordu. New York’a gitmek üzere İngiltere’den yola çıkan dev transatlantik, seyahatinin henüz 5. günündeyken Newfoundland açıklarında bir buzdağıyla çarpıştı ve aldığı darbe sonucunda da tarihin soğuk sularına gömüldü. Bu facianın tek sorumlusu ise bir defa daha insandı.

1912 yılının Nisan ayında batan Titanik’in trajik sonu, birbiri gerisine yapılan yanlışlarla birlikte göz nazaran göre geldi. Birinci olarak, o vakitler Titanik kadar büyük bir gemi için yürürlükte olan hiçbir güvenlik düzenlemesi mevcut değildi. Kâfi güvenlik ekipmanı yoktu; gemide yalnızca 16 cankurtaran botu vardı ki bu tüm yolcuların yalnızca üçte biri için kafiydi ve mürettebata uygun dürbün ve aydınlatma imkanı sağlanamamıştı. Daha da berbatı, Titanik test bile edilmemişti. Yalnızca ekipman gözden geçirilmiş; test sürüşü yapmak gerekli bile görülmemişti. Bu yüzden de mürettebat gemiye, Marconi kablosuz iletileşme sistemi üzere son teknoloji ekipmana ve acil durum prosedürlerine hakim değildi.

Her şey bir yana, operasyonel olarak ne kadar hazırlıksız da olsa, Titanik’in batmasına yol açan buzdağı felaketinin nedeni kolay bir insan hatasından ibaret olabilir. 2010 yılında yapılan bir araştırmada, gemiyi buzdağının etrafında döndürdüğü esnada dümencinin bir dümen yanılgısı yaptığı ve bu yanılgının da vaktinde düzeltilmemiş olduğu ortaya çıktı. Bu kolay yanılgı yüzünden de Titanik gece yarısından çabucak evvel fark edilen buzdağına çarptı ve saat 02:20’de yarılarak battı.

Hindenburg felaketi

1930’lu yıllarda yolcuları yalnızca 60 saatte Atlantik’ten geçirecek ticari hava gemileri üzere bir hayal vardı. Zeplin seyahati ticari olarak popülerlik kazanıyordu ve Hindenburg da şimdiye kadar yapılmış en büyük zeplindi. Aslına bakarsanız, o vakitler uçmuş olan en büyük şeydi. Bugünün Boeing 747’sinden üç kat daha uzun ve 2 kat daha yüksekti. Devasa olduğu kadar lükstü de; gemiye özel tasarlanmış hafif bir kuyruklu piyano ve ironiktir ki, bir sigara içme salonu bile vardı.

Mayıs 1937’de, lüks yolcu gemisi Hindenburg; yanaşmaya çalıştığı sırada New Jersey’deki Lakehurst Deniz Hava Üssü‘nün üzerinde birden alevler içinde kaldı. Çıkan yangınla koskoca Hindenburg yalnızca 37 saniyede yok oldu ve 97 yolcuyla 36 mürettebat elemanı da alevler içinde can verdi. Pekala yanlış giden şey neydi?

Her şeyden evvel Hindenburg, helyum üzere daha az yanıcı bir alternatif yerine, epey yanıcı bir gaz olan hidrojen ile doluydu. Bu hidrojenin yanmasına neyin sebep olduğuna dairse farklı teoriler var. Bir yıldırım mı çarpmıştı? Yoksa Naziler tarafından finanse edilen, kuyruğunda gamalı haçlar olan Hindenburg bir bomba yahut silahla sabotaj edilen siyasi bir maksat miydi? Ya da, kimilerinin da düşündüğü üzere, patlamaya boyada kullanılan toz alüminyum mu sebep olmuştu? Günümüzde en kabul gören teori, kırık yahut arızalı bir valftan –ya da tel- sızan hidrojen gazının ve fırtınadan kaynaklanan bir elektrostatik birikiminin; mürettebatın geminin inişi için halatları salması sonucu zeplinin topraklanması yahut elektrostatik boşaltmasıyla birlikte yangına yol açmış olabileceğidir.

Napolyon’un Rusya’yı işgali

Zaferin onun olacağına kesin gözüyle bakan ve savaşın en fazla 20 gün alacağını düşünen Napolyon, 1812 yılının Haziran ayında, tarihin gördüğü en kalabalık ordulardan birisiyle Rusya’ya saldırdı. İngiltere’yle ticaret üzerine Çar I. Alexander’la hasımlığı olsa da Napolyon’un asıl peşinde olduğu şey Rusya değil, Hindistan’dı. Lakin Napolyon’un hiç hesaba katmadığı birkaç ‘ufak’ ayrıntı, ona bir zafere ve binlerce askerin vefatına neden olacaktı.

Tifüs taşıyan bitlerin askerleri enfekte etmesi, yiyecek kıtlığı ve dondurucu soğuk yüzünden epeyce zayıflayan devasa ordu, son olarak Rus ordusunun da vurduğu darbeyle Moskova’dan ileriye gidemedi. Seyahatin başında 600,000 kişi olan ordudan geriye 100,000’den biraz daha fazlası kalmıştı.

Hitler’in Rusya’yı işgali

Tarihin gösterdiği üzere Rusya’ya o denli elini kolunu sallaya sallaya saldırmak pek de akla yatkın bir atak değil.

Bu sözün tam manasıyla devlerin savaşıydı; Nazi Almanya’sı, Komünist Rusya’ya karşı. Fakat bu mağlubiyet, Hitler’in o ana kadar aldığı birinci büyük kara yenilgisi olacak ve Nazi Almanya’sının da çöküşünü başlatacaktı.

1941 yılının Temmuz ayında Hitler, Sovyetler Birliği ve Almanya ortasında 1939 yılında imzalanan muahedeyi hiçe sayarak, 3 milyondan fazla asker, 7000 topçu, 3000 tank ve 2500 uçaktan oluşan ordusuyla Rusya’ya saldırdı.

Neye uğradığını şaşıran Stalin’in ordusu, Alman saldırısı altında ezildi. İstilanın birinci haftasında Sovyet birlikleri 150,000 kayıp verdi ve Almanya, tıpkı yılın Ekim ayına kadar 3 milyon savaş esiri aldı. Alman birlikleri Aralık 1941’de Moskova’ya ulaşmayı başarmıştı; lakin savaş Hitler’in beklediğinden çok daha uzun sürüyordu ve yorulan askerlerle birlikte giysi, erzak ve tıbbi materyal kaynakları da gitgide zayıflıyordu. Sovyet birliklerinin Moskova’nın düşmesini önlemek gayesiyle sert bir biçimde karşılık vermesiyle de Hitler savaşı kaybetti.

Truvalıların Truva At’ını kabul etmesi

İlyada destanında bahsi geçen Truva Savaşı‘nı hepiniz duymuş ya da Brad Pitt’in yarı tanrı-yarı insan kahraman Achilles’i oynadığı Hollywood sinemasını izlemişsinizdir. Efsaneye nazaran, şu an Çanakkale hudutları içerisinde bulunan Truva kentinin surlarını bir türlü aşamayan Yunanlılar, kente sızmak için epeyce farklı bir formül denemeye karar verdiklerinde savaş 10 yıldır devam etmekteydi.

Yunanlılar, kente sızmak için Truvalıları kandırmayı planladı. Bu plana nazaran Yunanlılar, Truvalılara bir veda ikramı bırakıp savaşı terk ediyormuş üzere yapacaklardı. Odysseus’un buyruğuyla Truva Atı olarak bilinen ve içine düzinelerce askerin sığabildiği devasa bir tahta at inşa ettiler. Atı kentin girişine bıraktıktan sonra gidiyormuş üzere yapan Yunanlıların planı işe yaradı ve savaşı kazandıklarına inanan Truvalılar düşmanlarının ‘hediye’sini kabul ederek kentin içine aldılar. Tıpkı gece, atın içinde kente giren askerler saklandıkları yerlerinden çıktı ve Truva düştü.

İlyada, Odyssey ve Aeneid destanlarına mevzu olan bu destanın nitekim yaşanmış bir olay mı yoksa bir efsaneden ibaret mi olduğu ise hala daha tartışma konusu. Destanlarda rablerin rolü olabilir- esasen en başında savaşın çıkmasının sebebi de bu tanrılar- fakat bu ilahlar, Homer ve Virgil tarafından gerçekte var olan bir savaşa kurgusal olarak dahil edilip bir destana dönüştürülmüş de olabilir. Pekala Truva Atı gerçek miydi? İspatlara bakacak olursak…Belki? Tarihçiler bile bu savaş öyküsünün gerçek mi yoksa bir masal mı olduğu konusunda hemfikir değiller.

Donner olayı

1846 yılının Nisan ayında, Jacob ve George Donner kardeşler liderliğinde 90 kadar kişi ve 20 civarında vagonla California’ya gitmek üzere Illinois’ten yola çıkan bir konvoy; tarihin bilindik an yabanî yamyamlık olaylarından birisini yazmak üzereydi. O vakitler pek bilinmeyen dağlık bir bölgede olan yolda ilerleyen konvoy, rotalarından şaşıp daha kestirme olacaklarını düşündükleri alternatif bir yoldan gitmeye karar verdi ve bu karar da bu seyahatin, kümedeki 37 kişinin çıkacağı son seyahat olmasına sebep oldu.

Evdeki hesap çarşıya uymadı ve kestirme diye düşündükleri yol, dondurucu soğuk ve engebeli dağlık yolun da tesiriyle seyahatlerini çok daha fazla uzattı. Seyahatin 24. gününde 2 yaşında bir bebeğin ölmesiyle birinci vefat gerçekleşti. Bebeğin annesi birinci başlarda müsaade vermese de vakitle herkesin gözü açlıktan döndü ve bir mühlet sonra bebeğin cesedini yediler. Bunu takiben, 7’sinin taammüden yenmek için öldürüldüğü, geriye kalanların da farklı sebeplerden öldüğü toplam 37 kişi yendi. Ateş yakmak üzere bir talihlerinin da olmadığı düşünüldüğünde bu 37 kişinin çiğ çiğ yendiğini de belirtmek lazım olağan.

Amerika içki yasağı

1920’li yıllarda Amerika’da içki içmek, başınız estiği vakit yapabileceğiniz bir şey değildi. Ocak 1920’de imzalanan yasa değişikliği ile yürürlüğe giren içki yasağı, 1933 yılında yürürlükten kaldırılana kadar Amerika’da içki üretmek, dağıtmak ve satmak yasaktı; fakat tuhaftır ki alkol tüketmek yasadışı değildi.

‘Asil deney’ olarak kabul edilen içki yasağının hata oranını ve cezaevlerine harcanan parayı düşürmesiyle birlikte halk sıhhat ve hijyenini de arttırması bekleniyordu; lakin beklenin tam tersi oldu. Alkolle alakalı hatalarda büyük bir patlama yaşandı ve rüşvet aldıktan sonra yaşananları görmezden gelmeye istekli yozlaşmış bir siyasi sistem ortaya çıktı. Yasak, insanların alkol içmesinin önüne geçememişti; yalnızca hareketin neyle ve nerede olduğunu değiştirmişti.

Yasal olmadıkları için ucuz şarap ve daha sert içki sevenlerin tercih ettiği jag suyu üzerine düzenlemeler getirilemedi ve uydurma içki yüzünden, yasağın devam ettiği mühlet boyunca her yıl ortalama 1,000 kişi zehirlenerek öldü. Yasağın verdiği ziyan bununla da sonlu kalmadı: Hesapta hiç olmayan olumsuz finansal tesirler, ülkeyi ekonomik bir çöküşe yanlışsız sürükledi.

Tarih boyunca verilmiş en berbat 10 kararı derlediğimiz yazımızın sonuna gelmiş bulunmaktayız. Şayet bir gün çok değerli bir karar vermeniz gerekirse ya da Rusya’yı işgal etmeye karar verirseniz, durup bir daha düşünseniz uygun edersiniz.