Soru İşareti “?” Sembolü Nereden Geliyor?

İletişim, insanların tahminen de sahip olduğu en kıymetli özelliktir. Birbirimizin niyetlerini öğrenmek, sohbet etmek, konuşmak ve tartışmak sahiden bir moral düzeltme aracıdır. Natürel irtibat yalnızca kelamlı değil yazılı olarak da çok kıymetlidir. Yazılı iletişimde de bir insanın sahip olması gereken en kıymetli özellik noktalama işareti bilgisidir zira noktalama işaretleri olmadan asla istediğimiz bildirisi karşımızdakilere veremeyiz.

Her lisanda farklı farklı kullanılan noktalama işaretleri vardır lakin kimileri üniversaldir ve her lisanda birebir maksat için kullanılır. Bu yazımızda da bu noktalama işaretlerinden soru işaretini “?” ele alacağız. Cümlelerimizin bir soru belirttiğini nitelemek için kullandığımız soru işareti sembolü nereden geldi diye hiç merak ettiniz mi? Şu ana kadar bilinen 3 teori var, gelin anlatalım.

Şehir efsanesi: Soru işareti sembolü kedilerden ve Antik Mısır’dan geliyor

Çok eskilerden beri bilinen bir kent efsanesi olan bu teori, her ne kadar doğruluğu en az olanı olsa da 3. teori olarak literatürde yer almakta. Kimi öykülere nazaran soru işareti sembolü, Antik Mısır periyodunda haritalarda bilinmeyen yerleri işaretlemek için üretilen ve kullanılan bir aygıttı. Bu aygıtın biçimini de kedilerin meraklı haldeyken kuyruklarını soktukları halden esinlenerek oluşturmuşlar.

Bu teoriyi ortaya atanlar tıpkı vakitte ünlem işaretinin de kedilerin huzursuz olduklarında kuyruklarını dümdüz bir sopa üzere yapmalarından esinlenilerek oluştuğunu söylüyorlar. Yani sonuç olarak soru işareti sembolü, Antik Mısır vatandaşlarının taptıkları bir kedi olan Sfenks kedisinden gelmekte.

Ancak şu an bu teori neredeyse büsbütün çürük durumda çünkü Antik Mısır devrindeki yazılı lisanda noktalama işaretleri kullanılmıyordu ve kayıtlı birinci noktalama işareti kullanımı 19. yüzyıla kadar gerçekleşmemiş. Bu sebeple söyleyebiliriz ki bu teori doğru değil lakin eğlenceli. Gelin başka teorilere de göz atalım.

Romalılar!: Soru işareti sembolü Latincedeki ‘qvaestio’ sözünden türedi

Daha gerçekçi olan birinci teorimizin temelleri de Roma’ya dayanıyor. Bu teoriye nazaran soru işareti sembolü Latincedeki ‘qvaestio’ sözünden türüyor ve bu söz de ‘soru’ manasına geliyor. Bu söz, Orta Çağ’da öğretmenler tarafından ‘qo’ formunda kısaltılırmış. Bu biçimde kısaltıla kısaltıla ‘o’ harfi, ‘q’ harfinin altına geçmiş ve evrilerek günümüzdeki ‘?’ sembolü ortaya çıkmış.

Bununla birlikte durumun bu türlü gerçekleştiğine dair gerçek bir delil neredeyse yok diyebiliriz zira şimdiye kadar hiçbir Orta Çağ temelli bir el yazısı bulunamadı. Fakat gidiş yoluna bakarsak mantıklı olmasından ötürü bizim teoriye puanımız 7/10.

Yine Romalılar!: Lakin bu sefer olayın merkezinde İngiliz Alcuin var

Dilbilimciler tarafından en çok kabul gören öykü, York’lu Alcuin’in kıssasıdır. Alcuin, 8. yüzyıl İngiltere’sinde yaşamış bir akademisyendi ve Cherlamange’nin kendisinden onun mahkemesine bir iştirak daveti almıştı. Alcuin bu teklifi tereddüt etmeden kabul edip Fransa’ya gitti. Fransa’dayken Alcuin, sayısız şiir ve kitap yazdı.

Alcuin’in şiir ve kitap yazdığı bu vakit zarfında yazılı metinlerde noktalama işaretlerine duyulan muhtaçlık daha da bariz hale gelmişti çünkü kitaplar artık yalnızca rahipler tarafından halka karşı sesli olarak değil, kendi başlarınayken de okunur hale gelmişti. Nerede duraklamaları gerektiğini ve nerede soruya vurgu yapıldığını bilmeden rahiplerin okudukları şeyi anlamaları çok sıkıntı hâle gelmişti.

Bu sıkıntıya tahlil bulmak ismine Alcuin, bir cümlenin sonuna getirilen ve cümlenin vurgusunu belirleyen ‘punctus interrogativus’ sembolünü yarattı. Sembolün kendisi, eski Roma noktalarından birinin üzerinde yer alan bir dalga işaretiydi. Noktanın üzerindeki bu süsleme (yani günümüzdeki soru işareti), Paris’teki akademisyenlerin noktalama işaretlerini standart hâle getirmesine sebep oldu.

Sadece soru cümlelerinde kullanmak için Alcuin’in ‘punctus interrogativus’ sembolünü seçtiler. 17. yüzyılda matbaa ortaya çıktı ve soru işareti sembolü tüm Batı ülkelerinde kozmik bir sembol olarak kullanılmaya başlandı. Arap dünyası soru işaretiyle birinci sefer tanıştıklarında, sağdan sola yazdıkları için soru işaretinin istikametini yatay olarak zıt çevirdiler. İspanyollar ise ters çevirerek cümlelerinin başında da kullanmaya başladılar.

Bonus bilgi: İspanyolcada soru işareti neden karşıt olarak da kullanılıyor?

Çünkü İspanyolcada bir cümlenin içerisindeki sözleri değiştirmeden yalnızca noktalamalarla o cümleyi olağan, ünlem yahut soru cümlesi haline getirebiliyorsunuz. Bu da yazılı durumlarda vurguyu daha âlâ yapmanıza sağlıyor. Örneğin:

• Este es mi perro. (Bu benim köpeğim.) (Normal)
• ¡Este es mi perro! (Bu benim köpeğim!) (Kızgın)
• ¿Este es mi perro? (Bu benim köpeğim mi?) (Şaşkın-Soru)

Türkçede bu üslup durumları yazılı olarak belirtmek için cümleye açıklama eklememiz gerekiyor. Örneğin:

• Burak, ‘bu benim köpeğim’ dedi.
• Burak, ‘Bu benim köpeğim!’ diye kızdı.
• Burak, ‘Bu benim köpeğim mi?’ diye sordu.

Tabii tam olarak bu durumların işlediği senaryolar olmayabiliyor ve cümleden cümleye değişkenlik gösterebiliyor. Lakin İspanyolcada ters soru işareti ve ünlem işareti kullanılmasının sebebi bu. Böylece soru işareti “?” sembolü nereden geliyor konulu içeriğimizin sonuna gelmiş bulunmaktayız. Niyetlerinizi ve tekliflerinizi aşağıdaki yorumlar kısmında belirtmeyi lütfen unutmayın. Ayrıyeten resmi Telegram kanalımıza buradan abone olabilirsiniz.