19 Ocak 2038 Neden Bilgisayarlar İçin Değerli Bir Tarih?

1 Ocak 2000 tarihinde dünya çapında birçok bilgisayar bir anda çalışmayı durdurdu. O vakitler öngörülen bir sorun olmasına karşın birtakım noktalarda önüne geçmek mümkün olmadı. İşte bilgisayarların 2000 yılında yaşadığı sorunun bir gibisi 19 Ocak 2038 yılında tekrar yaşanabilir.

Mevzuya yabancı olan okurlarımız için birinci olarak 1 Ocak 2000 tarihinde yaşanan olayın tam olarak ne olduğunu, perde ardında yaşananları açıklayalım. Sonrasında da 2038 yılında bizi bekleyen muhtemel “felakete”(!) ve olası sonuçlarına yakından bakalım.

1 Ocak 2000 tarihinde neler yaşandı?

2000 yılı öncesi vakitlerde bilgisayarlar tarihleri iki haneli sayılar üzerinden ölçerdi. Örneğin 24 Nisan 1997 tarihi için “24/04/97” pahası biçilirdi. Ay ve gün için iki haneli sayılar kullanmak kâfi olsa da sene 2000’e geldiği vakit yıllar için iki haneli sayılar kullanmak yetmeyecekti. 

1 Ocak 2000 tarihinde yaşanan meselelerin asıl sebebi de buydu. Bilgisayarlar “00” pahasının 1900 yılı için mi yoksa 2000 yılı için mi olduğuna karar veremeyerek bir çıkmaza düştü. 2000 yılı geldiği vakit bu türlü bir sorunun baş göstereceği aslında evvelden biliniyordu. Hatta vakti geldiğinde bilgisayarlar çökeceği için gökyüzündeki uçakların yere çakılacağına yönelik felaket teorileri vardı.

Teoriler olağan ki gerçekleşmedi. Çökmesi bu türlü faciavâri sonuçlar doğuracak sistemler güncellenerek büyük meseleler yaşanmasının önüne geçildi. Lakin maddi sebeplerden dolayı güncellenemeyen mesken bilgisayarları yahut çok büyük kıymet arz etmeyen kimi bilgisayarlar güncellenmedi.

Bilgisayarların tarihi yanlış ölçmesi illa ki de sıkıntılar çıkacağı manasına gelmiyor. Çalışması kesin bir tarihî doğruluğa dayanmayan sistemler bir sorun olmadan, sadece tarihi yanlış göstererek çalışmaya devam etti. 1 Ocak 2000 tarihi gelene kadar güncellenmeyen lakin tarihin doğruluğuna dayanan sistemler ise çalışmayı durdurdu.

Pekala bu türlü bir sorun çıkacağı aşikâr olmasına karşın tarihler neden yeniden de iki haneli pahalar üzerinden ölçüldü? Yanıt çok kolay. O vakitler depolama çok değerliydi. (kilobyte başına 10 dolar civarı) Yani çalışan programların depolama ünitesinde olabildiğince az yer kaplaması gerekiyordu.

19 Ocak 2038 tarihinde yaşanacak Y2038 sorunu nedir?

19 Ocak 2038’de yaşanacak olan sorun, 2000 yılında yaşanan meseleyle misal sonuçlar doğuracak. Lakin sebep biraz daha farklı. Bu sefer sebep 32 bit işlemcilerin yetersiz hesaplama kapasitesinden dolayı gerçekleşecek. 19 Ocak 2038 tarihine geldiğimiz vakit tarih, 32 bit işlemcilerin hesap kapasitesini aşacak.

Artık o denli bir devirdeyiz ki 64 bit işlemciler yavaş yavaş taşınabilir aygıtlara bile koyulmaya başlandı. Yani tarihler 19 Ocak 2038’i gösterdiği vakit muhtemelen 32 bit işlemciler şahsî kullanım alanından güzelce çekilmiş olacak. 

Y2038 probleminden hangi aygıtlar etkilenecek?

2038 yılına kadar birden fazla aygıt en azından 64 bit işlemcilerden güç alacağına nazaran, tarih geldiğinde gözler ekseriyetle yükseltme yapmanın güç ve maliyetli olduğu bilgisayarlarda olacak. Bilhassa altyapı tesislerinde önemli bir yenileme çalışma yapılması gerekecek.

Elektrik santrallerinde bulunan bilgisayarlar mevzuya dair hoş bir örnek olarak verilebilir. Fakat 2038 yılına kadar yapılacak çalışmalarla birlikte sorun yaşaması olası, büyük kıymet teşkil eden sistemlerde güncelleme çalışmaları yapıldığı surece endişelenmemizi gerektiren bir durum yaşanmayacak.

Y2038 ya da Y2k38 meselesine ne sebep olacak?

32 bit işlemciler 4.294.967.295 farklı kıymet aralığında hesaplama yapabilir. Lakin bu kıymetler negatif ve müspet olarak ikiye bölünür. Yani 2.147.483.648 tane negatif, 2.147.483.647 tane de müspet paha bulunur.

Bilgisayarlar tarih bilgisini saniye bazında hesaplar. 1 Ocak 1970 00.00:00 tarihinden, 19 Ocak 2038 03.14:07 tarihine kadar olan saniye sayısı da 2.147.483.647. Yani 19 Ocak 2038 03.14:08 tarihi geldiği vakit 32 bit işlemcilerin müspet istikamette sayabileceği paha sonu aşılmış olacak. O yüzden de negatif kıymetlere geçiş yapacak. 

Bilgisayarlar negatif kıymetlere geçince en küçük negatif sayıdan başlayarak büyüğe hakikat saymaya başlayacak. Bunun sonucu olarak da tarih sıfırlanacak. Bilgisayarların gittiği en eski tarih olan 1 Ocak 1970'ten tekrar saymaya başlayacak.

2038 habercisi niteliğinde olan Gangnam Style örneği:

2012 yılında çıkan Gangnam Style Youtube üzerinde 1 milyar görüntülenmeyi yakalayan birinci görüntü olma özelliğine sahip. Lakin büyümesi bununla kalmayıp 2 milyarın üstüne çıktı. Görüntünün izlenme sayısı 2.147.483.647’nin üstüne çıktığı vakit ise Youtube’un kullandığı 32 bit sayaç yetersiz kaldı. Hülasa Youtube, Gangnam Style yüzünden sayaç teknolojisini yenilemek zorunda kaldı.

Pekala 64 bit işlemcilerde gibisi bir sorun yaşanacak mı?

64 bit aralığında süreç yapabilen işlemcilerin sayabildiği kıymet sayısı tamı tamına 9.223.372.036.854.775.808. Bu kıymet 293.274.701.009 (İki yüz doksan üç milyar iki yüz yetmiş dört milyon yedi yüz bir bin dokuz) yıla tekabül ediyor. Yani 64 bit işlemcilerin yetersiz kalacakları gün için tedbir alabileceğimiz çok uzun bir mühlet var.

Böylece 2038 yılında hâlâ 32 bit işlemciye sahip bilgisayarların, telefonların yahut rastgele tarih ölçebilen bir aygıtın karşılaşacağı Y2038 sıkıntısının ne olduğuna yakından baktığımız yazımızın sonuna geliyoruz. Yaklaşık olarak 293 milyar yıl sonra 64 bit işlemciye sahip bilgisayarların yaşayacağı problemleri anlatacağımız yazımızda görüşmek üzere. 🙂